A Debatable Saj’ Type: Saj’- Al Mutawazin

Abstract

One of the main harmony elements in Classical Turkish prose is “saj’ ”. As it is seen in all topics of rhetoric, the source of saj’ is inimitable words of Qur’an, i’jaz al-Quran in other words. There have been various definitions and evaluations in numerous sources from old types of rhetoric books to contemporary works. However, it draws attention that since before now especially one type of saj’ has been debatable. While some sources do not mention this type at all, some recall it with varied terms and some other define it in several ways. In fact, saj’ al-mutawazin is completely different from other types of saj’ in that the words are similar in metre but different in the final sound s called “revî“. In this article after reviewing the approaches of rhetoric books, literary theory sources and literary dictionaries to saj’ al-mutawazin, we will examine the place of this type in Qur’an that is centre of attraction and adress of reference in this issue. We also search the implementations of this type of saj’ in Sinan Pasha’s works those are accepted as the zenith of Turkish rhymed prose. Finally, we will some new detections and evaluations from theoritical to a practical level in saj’ al-mutawazin that is seen ambiguous.

Klasik Türk nesrinin en önemli ahenk unsuru “seci”dir. Belâgatin hemen bütün konularında olduğu gibi seci için de kaynak Kur’ân-ı Kerim’in icaz yüklü elfazı olmuştur. En eski belâgat kitaplarından çağdaş çalışmalara kadar seci türlerine dair değişik tanım ve değerlendirmeler yapılmıştır. Seci türleri arasında özellikle birinin, öteden beri tartışma konusu olduğu dikkat çekmektedir. Kimi kitaplar bu seci türüne hiç yer vermezken kimilerinde farklı adlarla takdim edilmiş, kimilerinde ise tanımı değişik yapılmıştır. “Sec’-i mütevâzin” veya Türkçe söyleyişle “ölçülü seci” diyebileceğimiz bu seci, kelimelerin revîlerinin kafiye harfi ayrı, sadece vezinlerinin aynı olması bakımından diğer seci türlerinden büsbütün farklıdır. Bu makalede, belâgat kitapları, edebiyat sözlükleri ve edebiyat nazariyesi kitaplarının sec’-i mütevazine yaklaşımına göz atıldıktan sonra, bu türün belâgat kurallarının referans ve cazibe merkezi olan Kur’an’daki yeri ile müsecca nesrimizin zirvesi kabul edilen Sinan Paşa’nın eserlerindeki tatbikatı araştırılacaktır. Nihayet, muğlak görünen bu seci türü üzerine teoriden pratiğe uzanan bir vasat üzerinde tespit ve değerlendirmelerde bulunulacaktır.