Fazl B. Şâzân’ın Nazarında Ehl-i Sünnet’in Şiilik Algısındaki Tutarsızlıklar (Sahabe Örneği)

Abstract

Fazl b. Şâzân, 3. (10.) asrın ilk yarısında Nîşâbur’da yaşadı. O dönemde bölgede Ehl-i Sünnet ile Şia arasında bilhassa sahabe üzerinden büyük polemikler yaşanmaktaydı. Nass fikrinin oluşmasıyla birlikte Şiîler, sahabeyi Hz. Peygamber’in açık beyanlarına muhalefet etmekle itham etmeye başlamışlardı. Sünnîler ise sahabenin tamamının masum olduğunu düşünüyor, onlar hakkında olumsuz bir kanaat taşıyan herkesi bidat ehli kabul ediyorlardı. Aynı dönemde teşekkül etmeye başlayan fezâilü’s-sahâbe edebiyatı, bu düşünceye nebevî bir meşruiyet de kazandırmıştı. Fazl b. Şâzân, el-Îzâh fi’r-red alâ sâiri’l-fırak adlı eserinde, bu literatür içindeki çelişkileri ortaya koymaya çalıştı. Onun asıl amacı, Sünnîlerin Şiîlere ayrımcılık yapmasının önüne geçmek ve kendi mezhep mensuplarına toplumsal hayatta bir yer açmaktı. Muhaliflerinin kendilerine yönelttiği eleştirilerin taşıdığı iç tutarsızlıkları ortaya koymak suretiyle bu amacına ulaşmak istedi. Hiç kuşkusuz onun bu çabaları, Sünnîlerin kendilerine bakışlarını değiştiremedi. Ancak Şiîler üzerinde olumlu bir etki bıraktı ve inançlarından şüphe etmelerine engel oldu. Bu makale, öncelikle Fazl b. Şâzân’ın Ehl-i Sünnet’in sahabe ve Şiîlik algısındaki tutarsızlıkları göstermek amacıyla seçtiği rivayetler üzerine odaklanacak, ardındansa bu rivayetlerin Ehl-i Sünnet kaynaklarında gerçekten bulunup bulunmadığını tespit etmeye çalışacaktır.

Fadl b. Shādān lived in Nishapur in the first half of the 3rd (10th) century. There were great polemics between the Ahl al-Sunnah and Shia, especially over the sahāba (companions of prophet muhammad). With the formation of the nass idea, the Shiītes began to accuse most of the sahāba of opposing the prophet’s explicit statements. Sunnītes, on the other hand, admitted that the entire sahāba was innocent. So they declared everybody who said negative things about them as ahl al-bidʻah. Fadāil as-sahāba literature, which started to form in the same period, also gave this idea a religious legitimacy. Fadl b. Shādān tried to reveal the contradictions in this literature in his work named al-Īdāh fī’r-radd alā sā’ir al-fıraq. His main purpose was to prevent Sunnītes from discriminating against the Shiītes and to create a social place for Shiītes among them. He wanted to achieve this goal by revealing the internal inconsistencies in the criticism directed them by their Sunnīte opponents. Undoubtedly, his efforts could not change Sunnītes’ view of Shiʻīsm. However, it had a positive effect on the Shiītes and prevented them from doubting their beliefs. This article will focus primarily on the evidence choosen by Fadl b. Shādān in order to reveal the inconsistencies in the perception of sahāba and Shiʻīsm of Ahl al-Sunna. Then, it will try to determine whether these allegations really exist in the Sunnīte literature.