Molla Hâdi Sebzevârî'nin Ontololisinde Modalite

Abstract

Aristoteles’ten itibaren önermelerin kipliği meselesi hem felsefenin hem de mantığın konulardan biri olagelmiştir. İslam filozofları konu ile yüklem arasındaki ilişkinin işaret ettiği şeyin mahiyetine göre varlığı, zorunlu mümkün ve imkânsız şeklinde üç modaliteye ayırmışlardır. Önermedeki yargı, konunun dış dünyadaki gerçek fertlerine karşılık geliyorsa bu üç varoluş biçiminden her biri önermenin “maddesi” olarak isimlendirilmiştir. Şayet yargı konunun zihindeki formuna karşılık geliyorsa o zaman da bu üç mantıksal konum “kip” olarak ifade edilmiştir. Aşkın Felsefe ekolunün 19. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biri olan Molla Hâdî Sebzevârî, üç varlık modalitesinin zihnin zorunlu bir soyutlaması olduğunu belirtir. Modalitelerin dış dünyada ontolojik gerçekliklerinin bulunmadığını söyler. O’na göre modaliteler yalnızca kavramsal gerçekliğe sahiptir. Modalitelerin ontolojik gerçekliğini kabul edenleri eleştirerek onların bu konudaki görüşlerini çürütmeye çalışır. Sebzevârî kipler için “bi’z-zât”, “bi’l-ğayr” ve “bi’l-kıyas” şeklinde üç farklı konuma değinir. Genel anlamda varlığı, ‘bağ’, ‘bağsal’ ve ‘nefsî’ varlık olmak üzere üçe ayırır. Mutlak anlamda varlığı ise ‘kendi özünde’ ve ‘kendi özünde olmayan varlık” şeklinde ikiye ayırır.