Hamza b. Edrek’in Hârûn er-Reşîd’e Yazdığı Mektupta Hâricî Temalar

Abstract

Hamza b. Edrek, bugünkü Afganistan'ın Sicistân bölgesinde yaşamış, Horasan Hâricîliği bakımından önemli bir figürdür. Sicistân’ın merkeze uzak olması sebebiyle hakkında sınırlı bilgi bulunmaktadır. Ancak Târîhu Sicistân isimli eser, Hamza’nın hayatına ve faaliyetlerine dair önemli bilgiler sunar. Bu esere göre Hamza, Çin sınırına kadar gazalar yapmış ve Sicistân’ın büyük emirlerinden biri olmuştur. Ayrıca, Hârûn er-Reşîd ile Hamza arasındaki mektuplaşma da burada kaydedilmiştir. Hârûn er-Reşîd, mektubunda hilafetin Allah'ın kitabına ve peygamberin sünnetine dayanarak meşru olduğunu savunmaktadır. Ancak Hamza, bu otoriteyi açıkça reddederek, halifeyi adaletten sapmış ve dünyaya meyleden yöneticilerle bir tutmaktadır. Hamza, vahyin tamamlandığını ve artık tüm Müslümanların eşit statüde kullar olduğunu belirtmektedir. Bu anlayış doğrultusunda Halifenin çağrısını kabul etmemektedir. Hamza’nın sert itikâdî muhalefeti, Hâricî ideolojisine uygun olarak, sultana isyan etmenin dini bir zorunluluk olduğu görüşünü desteklemektedir. Hamza’nın mektubu Hâricî tarih tasavvurunun anlaşılmasına katkı sağlayacak bilgiler de içermektedir.

Ḥamza b. Adrak, an important figure in terms of Ḵh̲orāsān Khārijism, lived in the region of Sīstān, which corresponds to present-day Afghanistan. Due to the remoteness of Sīstān to the center, limited information about him is available. However, the work Tārīkh-i Sīstān provides important information about Ḥamza’s life and activities. According to this work, Ḥamza conducted raids up to the Chinese border and was one of the great emirs of Sīstān. Additionally, the correspondence between Hārūn al-Rashīd and Ḥamza is also recorded. In his letter, Hārūn al-Rashīd claimed that the caliphate was legitimate based on the Book of Allah and the Prophet’s Sunna. However, Ḥamza explicitly rejects this authority, comparing the caliph to rulers who deviated from justice and leaned toward worldly matters. Ḥamza argues that revelation is complete, and all Muslims are now equal before it. In line with this view, he refuses the caliph’s invitation. Ḥamza’s theological opposition is consistent with Khārijite ideology, which sees rebellion against the sultan as a religious necessity. His letter also contributes valuable insights into the Khārijite conception of history.