19. YÜZYILDA VE 20. YÜZYIL BAŞLARINDA AMASYA KENT MERKEZİNDE YEŞİLIRMAK ÜZERİNDE BULUNAN VE GÜNÜMÜZE ULAŞAMAYAN SU YAPILARI

Abstract

Amasya kentinin ortasından geçen Yeşilırmak, kıyısında bulunan verimli arazileri sulamak ve yerleşim yerlerinin ihtiyacı olan suyu karşılamak amacıyla bir kaynak görevi görmüştür. Bu su kaynağının verimli bir şekilde kullanılabilmesi ve su gücünden yararlanmak için zaman içerisinde kıyılara ve ırmağın üzerine suyu kaldırma ve taşıma amaçlı yapılar inşa edilmiştir. 20. yüzyılın ortalarına kadar izi sürülebilen bu yapıların zamanla teknolojik açıdan daha gelişmiş işlevlere sahip yapılarla yer değiştirmesi, bağ ve bahçelerin yerlerini başta konut olmak üzere çeşitli kentsel fonksiyon alanlarına bırakması ve taşkınların can ve mal kayıplarına neden olması sonucunda ırmak üzerinde bulunan bu yapılar kaldırılmıştır. Bu çalışmada incelenen su yapıları; su dolapları, su değirmenleri ve su bentleridir. Kentte zaman içerisinde ve ihtiyaçlar doğrultusunda inşa edilen ve günümüze ulaşamayan bu su yapılarının 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın ortalarına kadar gelen süreçte kentin doğal ve yapılı çevresinin oluşumuna yaptığı katkıyı, kent ve yerel halk için önemini, kente gelen seyyahların, yerel tarihçilerin ve devlet arşivlerinin sunmuş olduğu belgeler ışığında incelemek ve fotoğraf arşivlerinden yararlanarak sunmak amaçlanmıştır. Çalışmanın başlıca kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi ve Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen belgeler, yerel tarihçilerin kente ilişkin kayıtlarının yer aldığı ve Amasya Belediyesi Kültür Yayınları aracılığıyla günümüz Türkçesine çevrilen eserler, seyahatnameler, İBB Atatürk Kitaplığı ve Fonds Albert Gabriel INHA, Médiathèque du Patrimoine et de la Photographie fotoğraf arşivleridir.

Yeşilırmak, passing through the center of the city of Amasya, served as a source to irrigate the fertile lands on its shore and meet the water needs of the settlements. The water structures built to lift and carry water, apparently seen until the mid-20th century, on the river or its banks. While the technologically advanced devices replaced them over time, vineyards and gardens were altered by various urban function areas, especially residences, and floods caused loss of life and property, so it was decided to remove them. The water mills, the water wheels, and the dams were the water structures that were examined. This study investigates the development of the city's natural and built environment and presents the locals' socio-cultural relations during the 19th to the mid-20th century. The documents were obtained from travellers' notes, local historians' manuscripts, and government archives. The primary sources of the study are the documents obtained from the Ottoman and the Republic Archive of the Directorate of State Archives, the works containing the translated records of local historians about the city published by Amasya Municipality, travelogues, photo archives of İBB Atatürk Library and Fonds Albert Gabriel INHA, Médiathèque du Patrimoine et de la Photographie.