TÜRK BOZKIR SİYASİ HÂKİMİYET ANLAYIŞINDA “UÇ AÇMANIN” AMİLLERİ

Abstract

İklim ve coğrafyanın gereklerine uygun bir biçimde sürdürülen yaşam tarzları; bireylerin, toplulukların ve milletlerin karakterleri, dünyayı algılama biçimleri, sanat anlayışları ile örf ve adetleri üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda Orta Asya iklim ve coğrafyası içerisinde yaşayan Türk bozkır topluluklarının geniş bir kuşak üzerinde yayılmalarında hiç şüphesiz konargöçer yaşamın ve bozkır kültürünün mayalandığı uçsuz bucaksız bozkırların yetiştirdiği cihanşümul ve alp karakterli insan tipinin çok büyük bir etkisi bulunmaktadır. Bunda kozmogonik anlayış ve idrakin ve ona bağlı gelişen cihanşümul bir yönetim anlayışının benimsenmesinin de oldukça büyük bir etkisi bulunmaktadır. Doğu-batı ve kuzey-güney istikamette binlerce kilometre genişlikte bir sahaya tekabül eden coğrafyanın sınır boylarında, diğer bir ifadeyle uç bölgelerde çeşitli milletlerle insani, kültürel ve ticari ilişki kurmada, atlı göçebelik ya da konargöçerliğin özgün ve dinamik sosyal ve siyasal yapısı ile birlikte coğrafi hususiyetler belirleyici olmuştur. Bu anlamda uç kelimesi “sınır” anlamına gelmekle birlikte, kendine özgü siyasi ve kültürel bir oluşumu ifade eden bir anlamı da ihtiva etmektedir. Konargöçer bozkır toplulukları, uçsuz bucaksız bozkırlara özgü sosyal, siyasi, iktisadi ve kültürel karakterleriyle komşu bölge ya da ülkelerle yoğun ilişkiler içerisine girmişlerdir. Bozkır yaşam tarzı içerisinde iklim ve bu iklimin beslediği hareketli yaşam; sosyal, ekonomik ve siyasal nedenlerle göç olgusunu sürekli olarak beslemiştir. Bu bağlamda Türklerin tarih sahnesine çıkışları, başka milletlerle karışmaları ve tarihi sürece yön vermeleri, çoğunlukla göçlerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Konar göçer yaşam döngüsü içerisinde, bozkır topluluklarının dünyayı algılama biçimleri ve birtakım ihtiyaçlarına çözüm üretme çabaları, hareketli yaşam tarzına uygun bir biçimde yön bulma ve arazi topoğrafyasını iyi bir biçimde değerlendirme yeteneğini de geliştirmiştir.