Ciğer Sözcüğünün Türkçe Değişmeceli İfadelerde Kavramsallaştırılması

Abstract

Bu çalışma, bir beden bölümü sözcüğü olan ‘ciğer’in Türkçe deyimlerdeki değişmeceli kullanımını bilişsel dilbilimsel bir açıdan incelemektedir. Veriler çeşitli deyimler sözlüklerinden toplanmış ve içinde ciğer sözcüğü geçen deyimler, Kavramsal Metafor Kuramı (Lakoff ve Johnson, 1980; Kövecses, 2000) çerçevesinde incelenmiştir. Bulgular, ciğerin, her biri farklı alt modeller içeren KİŞİ, CANLI BİR VARLIK, DEĞERLİ BİR NESNE ve KAP olarak kavramsallaştığı bedenleşmiş bilişsel-kültürel bir model ortaya koymaktadır. Bulgular, ayrıca ‘ciğer’in, üzüntü, acıma, sevgi, korku, duygusallık, hoşlanmama/nefret ve mutluluk ifadelerinde sıklıkla kullanılıp DUYGULARIN MERKEZİ olarak kodlandığını göstermektedir. Çalışma, Türkçede deneyimlerin kavramsallaşmasında metafor, metonimi ve imge şemalarının egemen olduğunu vurgulamakta ve kültürün bedenleşmiş bilişin ortaya çıkışında etkili bir rol oynadığı görüşünü desteklemektedir.

This study investigates the conceptualizations of the body part term ciğer (liver-lung) as it is used in idioms figuratively from the cognitive linguistic perspective. Data are collected from several dictionaries, and the idioms that include the word ciğer are analyzed in terms of Conceptual Metaphor Theory (Lakoff & Johnson, 1980; Kövecses, 2000). The findings reveal an embodied cultural model for ciğer that is conceptualized as A METONYMY FOR THE PERSON, A LIVING BEING, AN OBJECT OF VALUE and A CONTAINER, each of which include diverse sub-folk models. Findings also demonstrate ciğer as A LOCUS FOR EMOTIONS expressing sadness, pity, liking/love, fear, affectivity, disliking/hate and happiness in Turkish. The study highlights the supremacy of metaphors, metonymies and image schemas in the conceptualization of experiences in Turkish as well as supports the view that embodiment is culturally motivated.