Kütahyali Ahmed Âsim Efendi’nin (ö. 1305/1888) el-Mebâhisü’d-Defîniyye fî Hakki’l-İrâdetü’l-Cüz’iyye Adli Eserinin Neşri

Abstract

Bu makalede Osmanlı ilim geleneğinin son dönem temsilcilerinden Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi’nin el-Mebâhisü’d-defîniyye fî hakki’l-irâdeti’l-cüz’iyye adlı Arapça risâlesi hakkında bilgi verildikten sonra eserin neşri sunulmaktadır. XIX. yüzyılda telif edilen eserde müellif irâde konusunda Osmanlı âlimlerinin kendi dönemine kadar ortaya koyduğu birikim ve yaklaşım tarzını başarılı bir biçimde ele almaktadır. Sekiz bölüm ve üç alt başlıktan oluşan eserde müellif son dönem Mâtürîdiyye âlimlerinin benimsediği düşünceye uygun bir şekilde irâde konusunu ele alırken diğer düşünce ekollerinin eleştirisini gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede, Mu’tezile, Cebriyye ve Felsefeciler dışında özellikle Sünni olan İmam Eş’arî’ye yönelttiği sert tenkitler dikkat çekicidir. Bu yönüyle eser, Osmanlı âlimlerinin Eş’ariyye kelâmından etkilenerek Mâtürîdiyye’ye gerekli önemi vermediği şeklindeki yaklaşımları sorgulamaya açmaktadır.

Following a brief information about the work, this article will present the text of al-Mabâhis al-dafîniyya fî hakk al-irâdat al-Juz’iyya, a treatise in Arabic by one of the latest representatives of Ottoman scholarly tradition, Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi. Written in the nineteenth century, the work successfully handles the thus far cumulated tradition and approach of the Ottoman ulema regarding human will (irâde). In this work, which consists of eight sections and three subtopics, the author handles the question of human will in conformity with the thought of the Mâturîdî ulamâ of the later times, while also critiquing the position of other schools of thought, such as the Mu’tazila, the Jabriyya and the Falâsifa. Especially striking, however, are the harsh criticisms directed at the Imâm Ash‘arî who is a Sunnî. Thus it opens to question the dictum that Ottoman ulemâ, influenced by the Ash‘arî kalâm, have failed to pay due attention to the Mâturîdiyya.