EŞ‘ARÎ ÂLİMLERİN NAZARINDA HANBELÎLİK VE HANBELÎLER (İHTİLAFLAR VE İTHAMLAR)

Abstract

Mezhepler arası ilişkiler, öncelikle söylemler üzerine bina edilir. Yaftalayıcı isimler ve olumsuz nitelemeler, çoğu defa olumsuz ilişkileri de beraberinde getirir. Her ikisi de Ehl-i Sünnet’in bir kolu olmasına rağmen Eş‘arî âlimlerin Hanbelîlere yönelik olumsuz dil ve üsluplarının incelenmesi, bu açıdan önem teşkil etmektedir. Eş‘arî âlimler açısından Hanbelîlik, kurumsal kimliği bakımından Ehl-i Sünnet sınırları içerisinde yer alan ve sahih bir din anlayışını temsil eden fırka konumundadır. Ne var ki kelamî meselelere yaklaşımda aklın yeri, Allah’a ait sıfatların tevili ve mushaftaki lafızların mahluk olup olmadığı konularında Hanbelîlere çok ciddi eleştiriler yöneltilmiş, ayrıca Haşviyye, Mücessime, ayak takımı, câhil gibi aşırı birtakım ithamlarda bulunulmuştur. Bu olumsuz nitelemelerin arkasında dinsel hassasiyetlerin yanı sıra temsil ettikleri din anlayışının meşruiyetini sağlamaya yönelik kaygılar yer almaktadır. Diğer taraftan Nizâmülmülk’ün vezir olmasıyla birlikte siyasal bakımdan desteklenmeye başlanmaları, fikirlerini yaymak için avantajlı bir konuma yükselmeleri ve bu uğurda gerekli tüm imkanlara kavuşmaları, çoğu defa Hanbelîlerin aleyhine bir gelişme kaydetmeleri de bunda etkili olmuştur. Zira Eş‘arîliğin yükselmesine karşı Hanbelilerin zaman zaman sosyal şiddete varan tepkisi, onların üslubuna yansımıştır.

Relations between sects are built on discourses first. Nicknames and negative qualifications often lead to negative associations. When viewed from this angle the bad accusations that the Ash'arite scholars use about the Hanbalities are really striking. So, both are included in the Ahl al-Sunnah. In terms of Ash'arî scholars, Hanbalism is a branch within the Ahl al-Sunnah and represents a true understanding of religion. However, the Hanbalites were subjected to very serious criticisms about the comment of Allah’s qualities, nature of the Holy Qur'an’s letters. Beside of this, they were accused of some extreme accusations such as Hashviyya, Mucessima, Mushabbiha, idler and ignorant. These negative qualifications concern with ensuring the legitimacy of the religious thought they represent, as well as religious sensitivities. On the other side, being supported politically after Nizam al-Mulk became vizier, to gain an advantageous position to spread their ideas and to get all the necessary opportunities for it influenced their language. Finally, the reaction of the Hanbalities to the rise of the Asharism, this reaction sometimes caused social violence, is reflected in their wordings too.