Yusufefendizâde’nin Tefsîru Sûrateyi’l-Beled ve’l-Kevser İsimli Risalesinin Tahkiki

Abstract

Bu makale, XVIII. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Yûsuf Efendizâde Abdullah Hilmi el-Amâsî’nin Tefsîru Sûrati’l-Beled ve’l-Kevser isimli risalesinin tahkiki ve muhteva açısından incelenmesini konu edinmektedir. Yûsuf Efendizâde 1656-1754 tarihleri arasında İstanbul’da yaşamış, döneminin önemli alimleri arasındadır. Kendisine el-Amâsî nisbesinin verilmesi Amasya’nın babasının memleketi olması sebebiyledir. Yine Yusuf Efendizâde ismi de dedesine nispetledir. Hem babası hem de dedesi yaşadıkları dönem itibariyle Kıraat İlmi’nde öne çıkmış şahsiyetlerdir. Müellifin ilimle iştigal eden bir aileye mensup olması onun eğitim hayatında etkili olmuştur. Bu durum, kendisinin velûd karakteriyle birleşince Abdullah Hilmi Efendi arkasında birçok eser bırakarak ahirete intikal etmiştir. el-Beled ve el-Kevser surelerinin tefsirini içeren risale de onun bu eserleri arasında yer almaktadır. Risalenin tespit edilebildiği kadarıyla Türkiye kütüphanelerinde sadece bir nüshası bulunmaktadır. Müfessir bu iki sureyi şerh ve haşiye usulüyle tefsir etmemiş olsa da kaynak olarak kullandığı eserlerdeki malumatların kapsamlı bir özetini sunduğu görülmektedir. Ne var ki bunu yeni bir kompozisyon oluşturan kendi edebi zevki çerçevesinde gerçekleştirmiştir. Öte yandan eserde şerh ve haşiye üslubuna istemsizce meylettiği birkaç yere de rastlamak mümkündür. Bu da eserin yazıldığı dönemin ilmî üslup ve karakteristiğini yansıtan bir veri olarak görülebilir. Bu açıdan risalenin tefsir ilmi içerisinde yeni bir bakış açısı ve üslubu sunduğunu söylemek zordur. Ama bu risalelerin gün yüzüne çıkarılmasının, dönemsel ilmi kabulleri, entelektüel atmosferi ve belirli tür eserlerdeki kronolojik konu, üslup ve yöntem değişikliklerini tespit etme noktasında yapılacak kapsamlı değerlendirmeler için oldukça önemli olduğu muhakkaktır.