Yusufefendizâde’nin Yaşadığı Sosyo-Kültürel Ortam

Abstract

Yusufefendizâde Abdullah Hilmi Osmanlı ilim dünyasının önemli alimlerinden biridir. Yazdığı eserler, yetiştirdiği talebeler ile temayüz etmiş, çağdaşlarını ve daha sonraki alimleri eserleriyle etkilemiştir. O ilmi şahsiyeti ile yöneticilerin de dikkatini çekmiş, kendisine önemli ilmi görevler verilmiştir. Hatta sultan-ı hâce yani padişahın hocası konumuna kadar yükselmiştir. İmparatorluğun en buhranlı dönemlerine şahit olan Yusufefendizâde’nin çağının genel sosyo-kültürel ortamından etkilenmemiş olduğunu söylemek mümkün değildir. Klasik Osmanlı ulemasının eğitim sürecinden geçmiş olan Abdullah Hilmi döneminin alim tipinin genel karakteristik özelliklerini şahsiyetinde taşımaktadır. Ulemanın bilgi üretme işlevinin farkında olan bir kişi olarak olumsuz sosyal, siyasi ve kültürel şartlara rağmen ilmi çalışmalarına yoğun şekilde devam etmiş, döneminin klasik İslami ilimlerinin problemleriyle ilgili eserler kaleme almıştır. Arkasından İslami ilimler alanında büyük bir külliyat bırakan Abdullah Hilmi günümüz Türk ve Arap pek çok araştırmacının ilgisini çekmiş, eserleri incelenmiş, yeniden basılmış ve tahkik edilmiştir. Yapılan bu çalışmalarda onun hayatı ve yetiştiği toplumsal ortam hakkında bilgiler verilmiş, doğum yeri ve tarihi gibi bazı konuların tartışmalı olduğu ifade edilmiştir. Tarihi bir şahsiyeti ve ortaya koyduğu eserleri daha iyi anlayabilmek için yaşadığı dönemin sosyo-kültürel şartlarını iyi bilmek gerekir. Çünkü hiçbir şahsiyeti ve eseri çağının kültürel şartlarından bağımsız ele almak mümkün değildir. Sosyolojik bakış açısından değerlendirildiğinde bireyin kişiliği ve onun ortaya koyduğu eserleri yaşadığı kültürel şartların ürünüdür. Bu çalışmada Osmanlı ilim dünyasının önemli şahsiyetlerinden biri olan Yusufefendizâde Abdullah Hilmî Efendi’nin düşünce yapısının ve telif ettiği eserlerin daha iyi anlaşılması için yaşadığı sosyo-kültürel ortam ele alınmıştır. Ayrıca hayatı ile ilgili tartışmalı konulara açıklık getirilmeye çalışılmış ve yeni bulgular çerçevesinde başta doğum yeri olmak üzere ailesi ile ilgili ulaşılan bilgilere yer verilmiştir. Özellikle Abdizâde Hüseyin Hüsamaddîn Amasya Tarihi’nde müellifin hayatı hakkında önemli önemli bilgiler vermektedir. İlk beş cildi matbu olarak yayınlanmış eserin geri kalan ciltleri el yazması olarak uzun yıllar Amasya Belediyesinde olduğu için ilim dünyası tarafından yeteri kadar istifade edilememiştir. Eserin tamamı geniş bir akademik kadronun çalışmalarıyla günümüz alfabesine çevrilmiş, Amasya Üniversitesi ve Amasya Belediyesinin katkılarıyla 2022 yılında basılmıştır. Abdizâde eserinin biyografilere yer verdiği bölümünde Yusufefendizâde ile ilgili bilgileri iki ayrı başlık altında ele almaktadır. Bu bilgiler daha önce onun hayatını ve eserlerini çalışanlar tarafından görülmüş ve kullanılmış olsa da yeterince değerlendirilmediği görülmektedir. Amasya Tarihi Yusufefendizâde ile ilgili verilen bilgiler açısından bir bütün olarak incelendiğinde daha önce onun hakkında sahip olunmayan pek çok bilginin varlığına ulaşılmaktadır. Doğum yeri, doğum tarihi, ailesinin İstanbul’a göç nedeni, ailesinin diğer fertlerinin kimler olduğu, tasavvufi tercihinin kaynağında neler olduğu bu bilgilerden bazılarıdır. Bu bilgilerden hareketle Yusufefendizâde’nin kişiliğinin oluşmasında Amasya şehrinin önemli bir yerinin olduğunu söylemek mümkündür. Ebeveynlerinin Amasya’daki kültürel ortamla ilişkileri, tasavvufi muhitle olan bağlantıları, ilk eğitiminde bulunan hocaları onun ileriki dönemlerde oluşacak ilmi şahsiyetine ve manevi terakkisine önemli katkılar sağlamıştır. Çalışmada bu genel bilgiler değerlendirilerek daha geniş bir Yusufefendizâde biyografisinin oluşturulmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu yeni bilgilerin tartışmalı konulara açıklamalar getirmesi açısından çalışma önem arz etmektedir. Araştırma literatür çalışması yöntemi ile hazırlanmış olup Yusufefendizâde’nin yaşadığı dönemi anlatan tarih kitapları taranmış onun yaşadığı çağın siyasi, ilmi ve sosyal şartları sosyolojik perspektiften ele alınarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece Yusufefendizâde ve eserlerinin günümüz araştırmacıları açısından daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır.