Hârezmşâh II. Me’mûn’un İlmî, Edebî ve Entelektüel Çevresi

Abstract

Me’mûnîler Devleti, 386-408/996-1017 yılları arasında Hârezm bölgesine ve Kuzey Horasan’daki Ferâve-Nesâ havalisine hâkim olmuştur. Me’mûnî Hârezmşâhlar ve üst rütbeli devlet adamları bilimi, felsefeyi ve edebiyatı yüksek düzeyde himaye ederek Hârezm’i bilgin, şair ve edipler için bir tür cazibe merkezi haline getirmişlerdir. Onların Hârezm’de şekillendirdikleri ilmî ve edebî muhit çağımızdaki tarih araştırmacıları tarafından “Hârezm Me’mûn Akademisi” adıyla anılmaktadır. Söz konusu gelişmede 399-407/1008-1017 seneleri arasında egemen olan Hârezmşâh II. Me’mûn önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışmada Hârezmşâh II. Me’mûn’un ilmî, edebî ve entelektüel çevresi konu edilmektedir. Bilimsel araştırmalara, Arapça şiirlere ve edebî eserlere ziyadesiyle meraklı olduğu anlaşılan Hârezmşâh II. Me’mûn’un himayesi altında faaliyet gösteren bilgin, şair ve edipler bu makalede tespit edilerek onların aralarındaki ilişkilere değinilmektedir. Şu‘arâ ve üdebâ tabakasından Se‘âlibî, Sehlî, Hâmidî, Sahrî, Hilâlî, Ma‘sûmî, Kâsî; matematik ve astronomi bilginleri Bîrûnî, İbn Irâk, Hubûbî ve Abdüssamed el-Hakîm; filozof-hekimlerden İbnü’l-Hammâr, İbn Sînâ ve Mesîhî; din âlimlerinden İbnü’l-Lebbân ve Şâri‘î gibi isimlerin Hârezmşâh II. Me’mûn’un himayesinde Hârezm’de çalıştıkları belirlenmiştir. Makalede zikredilen âlim ve ediplerin Hârezmşâh II. Me’mûn için ve ona ithafen kaleme aldıkları eserleri yahut onu övmek veya eleştirmek üzere derledikleri şiirleri de tespit edilmiştir. Böylece makale Hârezmşâh II. Me’mûn’un İslam Medeniyeti’nin gelişmesine başat aktörlerden olan bilge hükümdarlara münasip bir örnek teşkil ettiğini vurgulamaktadır.