Klasik Arap Şiirinde Eleştiri Ölçütü: Ebû Ali el-Merzûkî’de Amûdü’ş-şi‘r Kavramı

Abstract

Arap edebiyatı eleştiri literatüründe şiirin temel özellikleri anlamına gelen amûdü’ş-şi‘r kavramı, şiir inşadında klasik Arap şiiri usul ve tarzını temsil eden temel unsur ve dayanaklardır. Arap edebiyat eleştirmenleri iyi şiiri iyi olmayandan, kadim olanı yeniden ayırmak ve şiirler arasında mukayese yapmak amacıyla amûdü’ş-şi‘r kavramı altında şiir sanatının vasıf, esas ve kıstaslarını tespit etmeye çalışmıştır. Eleştirmenler ve edebiyat âlimleri tarafından çeşitli zamanlarda farklı şekillerde değinilen amûdü’ş-şi‘r konusu son şeklini İsfahanlı dil ve edebiyat âlimi Ebû Ali el-Merzûkî’de (ö. 421/1030) almıştır. Bu çalışmada klasik Arap şiiri üzerine kurulan amûdü’ş-şi‘r kavramının Ebû Ali el-Merzûkî’deki karşılığı, kavramın sınırları ve ölçütleri üzerinde durularak edebiyat eleştirisi literatüründeki yeri tespit edilecektir. Bu bağlamda öncelikle Merzûkî’nin şekillendirdiği ve sistemleştirdiği bu nazariyenin hazırlayıcısı ve Merzûkî’nin yolunu açan münekkitler üzerinden ıstılahın ortaya çıkışı ve gelişmesinden kısaca bahsedilerek akabinde müellifin elinde hangi boyutlara ulaştığı araştırılacaktır. Daha sonra müellifin kendinden önceki çalışmalara ne kattığı, önceki müelliflerle hangi konularda hemfikir olup hangilerinde ayrı düştüğü, kendinden sonrakileri nasıl etkilediği sorularına cevap verilecektir.