Hârezm’de Me’mûnî Devleti’nin Kuruluşu

Abstract

Tarihi Hârezm bölgesine M.S. 305 yılından 386/996 yılına kadar Afrîğî Hanedanı mensubu Hârezmşâhlar hükmetmişlerdir. Afrîğî iktidarının sonu bir dış müdahaleden dolayı değil, kanlı bir iç savaş neticesinde gelmiştir. Hârezm’deki Cürcâniye/Gurgânc şehrini Afrîğîlerden bağımsız ve doğrudan Sâmânîlere vassal şekilde yöneten Emîr I. Me’mûn, son Afrîğî Hârezmşâh II. Muhammed’i 386/996 senesinde tahttan indirerek idam etmiştir. Böylece Gurgânc Emîri I. Me’mûn, Hârezm’in tamamına hakim olarak Hârezmşâh unvanını üstlenmiş ve yeni bir devletin temellerini atmıştır. Fakat iktidara geçtikten hemen sonra, 387/997 yılında faili meçhul bir cinayetle katledilmiştir. Onun vefatından sonra Me’mûnî iktidarı, 389/999 yılında Sâmânîlere tâbiyetinden ayrılarak siyasi meşruiyeti Abbâsî Hilâfeti tarafından da tasdik edilen müstakil bir devlet haline gelmiştir. Me’mûnî Devleti, 408/1017 senesine kadar Hârezm’de hakim olmuştur. Bu makale, yukarıda kısaca özetlediğimiz Me’mûnî Devleti’nin kuruluşu sürecini detaylı bir şekilde incelemektedir ve konuyla alakalı bazı problemleri ele almaktadır. Hârezm hükümdarlarının siyasi statülerini, Sâmânî devlet ricaliyle ilişkilerini ve onları savaşa sürükleyen etkenleri anlatarak savaşın cereyanını ve sonuçlarını değerlendirmektedir. İç savaşın mahalli edebiyata yansımalarını olayların tanığı olan şairlerin siyasi içerikli şiirlerden alıntılar yaparak göstermektedir. Tahta çıktıktan kısa süre sonra Hârezmşâh I. Me’mûn’un ölümünü Hârezmli devlet adamlarının düzenledikleri bir suikast olarak kabul etmekte ve suikastı Sâmânî Hükümdarı II. Nûh’un azmettirdiği iddiası üzerinde durmaktadır. Son olarak Me’mûnî Devleti’nin Sâmânî vassalığından çıkarak müstakil hale gelmesi ve Abbâsî Hilâfeti tarafından tanınmasını açıklamaktadır.