Hipertansif hastalarda özetkililik ve öz yönetim düzeylerinin belirlenmesi

Abstract

Hipertansiyon tüm dünyada sıkça görülen, komplikasyonlara ve organ hasarlarına neden olabilen ciddi bir sağlık sorunudur. Hipertansiyon yönetimi ilaç tedavisinin yanında yaşam tarzı değişikliklerini de içermektedir. Bu çalışmanın amacı; hipertansif hastalarda öz etkililik ve öz yönetim düzeylerinin, aralarındaki ilişkinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesidir. Tanımlayıcı, kesitsel tipte hazırlanan çalışma, Eylül 2022- Haziran 2023 tarihleri arasında G-power analizine göre belirlenen 120 hasta ile gerçekleştirilmiştir. Veriler "Hasta Tanıtım Formu", "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği", "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" kullanılarak toplanmıştır. Veriler SPSS V23 paket programı ile analiz edilerek Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi ve Dunn testi ile değerlendirilmiştir. Yaş ortalaması 66,76±11,42 olan hastaların %51,7'sinin erkek, %77,5'inin evli, %91,7'sinin çalışmadığı, %48,3'ünün 10-15 yıl önce hipertansiyon tanısı aldığı, %90,8'inin ilaçlarını düzenli kullandığı, %55'inin hastalığın neden olduğu yaşam değişikliğine uyum sağladığı belirlenmiştir. Hastaların "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği" ortalama puanının 53,06 ± 6,26, "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" ortalama puanının 2,86 ± 0,44 olduğu saptanmıştır. "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" alt boyutları ile sosyodemografik değişkenler karşılaştırıldığında cinsiyet ile "Sağlık Bakım Etkinliği" alt boyutu (p=0,043), çalışma durumu ile toplam ölçek (p=0,009) ve "Sağlık Bakım Etkinliği" alt boyutu (p=0,016), "Tedavi Uyumu" alt boyutu (p=0,014) puanı ortanca değerleri arasında anlamlı farklılık saptanmıştır. Yaş ile "Tedavi Uyumu" alt boyut puanları arasında anlamlı pozitif zayıf bir ilişki tespit edilmiştir (r=0,234; p=0,010). İlaçlarını düzenli kullanan ve hastalığın neden olduğu yaşam değişikliğine uyum sağlayabilen hastalar ile "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği" ve "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" puanları arasında anlamlı farklılık elde edilmiştir (p<0,001). "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" ile "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği" puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı pozitif yönlü yüksek bir ilişki bulunmuştur (r=0,633; p<0,001). "Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği" alt boyutları olan "Damgalamayla Baş Etme" (r=0,324; p<0,001) ve "Tedavi Uyumu" (r=0,371; p<0,001) ile "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği" puanları arasında anlamlı pozitif yönlü zayıf bir ilişki belirlenmiştir. "Sağlık Bakım Etkinliği" alt boyutu ile "Hipertansiyon Öz Etkililik Ölçeği" puanları arasında anlamlı pozitif yönlü yüksek bir ilişki bulunmuştur (r=0,637; p<0,001). Sonuç olarak; yaşam tarzı değişikliği yapabilen hastaların yapamayan hastalara göre hipertansiyon öz etkililik ve öz yönetim düzeyleri daha yüksek bulunmuştur. Hastaların desteklenmesi, motivasyonlarının ve farkındalıklarının arttırılmasının hipertansiyon tedavisine uyumda etkili olduğu düşünülmektedir.

Hypertension is a serious health problem that is frequently seen worldwide and can lead to complications and organ damage. Hypertension management includes not only drug treatment but also lifestyle changes. This study aimed to determine the self efficacy and self management levels of hypertensive patients, the relationship between them, and the affecting factors. This descriptive and cross-sectional study was conducted between September 2022 and June 2023. The sample consisted of 120 patients according to G-power analysis. Data were collected using a "Patient Information Form", the "Hypertension Self Efficacy Scale", and the "Chronic Disease Self Management Scale", analyzed in the SPSS V23 package program, and evaluated using Mann Whitney U test, Kruskal Wallis test, and Dunn's test. The mean age of the patients was 66,76±11,42 years. Of the participants, 51,7% were male; 77,5% were married; 91,7% were unemployed; 48,3% had been diagnosed with hypertension 10-15 years ago; 90,8% used their drugs regularly; 55% adapted to the disease-related life changes. The mean score of the patients was 53,06 ± 6,26 on the "Hypertension Self Efficacy Scale" and 2,86 ± 0,44 on the "Chronic Disease Self Management Scale". When the subscales of the "Chronic Disease Self Management Scale" and sociodemographic variables were compared, significant differences were found between sex and the "Healthcare Effectiveness" subscale median score (p=0,043), employment status and the total scale (p=0,009), "Healthcare Effectiveness" subscale (p=0,016), and "Treatment Compliance" subscale (p=0,014) median scores. There was a significant positive weak correlation between age and the "Treatment Compliance" subscale score (r=0,234; p=0,010). There were significant differences between patients who used their drugs regularly and who were able to adapt to disease-related life changes and the "Hypertension Self Efficacy Scale" and "Chronic Disease Self Management Scale" scores (p<0,001). There was a statistically significant strong positive correlation between the scores on the "Chronic Disease Self Management Scale" and the "Hypertension Self Efficacy Scale" (r=0,633; p<0,001). A significant positive weak correlation was determined between the scores on the "Coping with Stigma" (r=0,324; p<0,001) and "Treatment Compliance" (r=0,371; p<0,001) subscales of the "Chronic Disease Self Management Scale" and the "Hypertension Self Efficacy Scale" score. There was also a significant positive strong correlation between the scores on the "Healthcare Effectiveness" subscale and the "Hypertension Self Efficacy Scale" (r=0,637; p<0,001). In conclusion, patients who could make lifestyle changes had higher hypertension self efficacy and self management levels than patients who could not. It is thought that supporting patients and increasing their motivation and awareness are effective in compliance with hypertension treatment.