Kasabbaşızâde'nin Risâle-i İ'tikâdiyye eserinin tahlil Ve değerlendirmesi

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyılı, reformlar asrında yetişmiş bir şahsiyet olan Kasabbaşızâde İbrahim Efendi (ö. 1236/1820) ve Risâle-i İ'tikâdiyye/Risâle fî İ'tikâd-ı Ehli's- Sünne ve'l-Cemâat eseri üzerinde tahliller ve değerlendirmeler yapılmıştır. Kasabbaşızâde'nin adı 1201/1787 yıllarında Süratçi Nâzırlığında devlet vazifesi alarak I. Abdülhamid (ö. 1204/1789) devriyle (1187-1203/1774-1789) zikredilmeye başlamıştır. Kasabbaşızâde, II. Mahmud (ö. 1255/1839) devrinin (1222-1254/1808-1839) ortalarına kadar yaşamını sürdürüp çeşitli devlet memurluklarında vazifeler almış ve önemli mevkilerde bulunmuştur. Devlet vazifelerini ifa etmenin yanı sıra eser kaleme almaktan da geri durmayan Kasabbaşızâde, kelâm ve felsefeden, jeoloji ve astronomi ilimlerine kadar risâleler telif eden bir müellif olmayı başarıp birçok eser vermiştir. Kelâmî açıdan 'akâid metni özelliği taşıyan Risâle-i İ'tikâdiyye eseri ise tarafımızın dikkatini çekerek bu çalışmada incelemeye ve analiz edilmeye tabi tutulmuştur. Böylelikle halihazırdaki çalışmanın I. bölümünde mezkûr eserin yazarı Kasabbaşızâde'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. II. bölümünde ise Sünnî 'akâidini ve kelâmını ihtivâ ettiği anlaşılan Risâle-i İ'tikâdiyye eseri Ehl-i sünnet kelâmı açısından değerlendirilerek 'akâid metinleri arasındaki yeri gösterilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda eserin muhtevâsında bulunan; ulûhiyyet, nübüvvet, sem'iyyât ve el-esmâ ve'l-ahkâm temel başlıklarıyla birlikte tâli başlıkları ele alınmış ve Sünnî kelâmının klasik eserlerindeki bilgilere binaen değerlendirilmiştir. Bunun sonucunda ise Kasabbaşızâde'nin bu risâlede Ehl-i sünnet'in her iki mezhebi, Mâtürîdîlik'in ve Eş'ârîlik'in görüşlerini ittifâk ve ihtilâf ettikleri yanlarıyla beraber aktardığı gözlemlenmiştir. Bununla beraber her iki mezhebi de Ehl-i sünnet'in temsilcisi kabul ettiği görülmüş ve bu mezheplerin ihtilâf ettiği meselelerde ise konusuna göre görüşünü tasvip ettiği ekolden yana tercihini kullandığı anlaşılmıştır. Böylece mâhiyetinin ortaya çıkarılması amaçlanan Risâle-i İ'tikâdiyye eseri, Mâtürîdîlîk ile Eş'ârîlik kelâmını ihtivâ eden ve Ehl-i sünnet kelâmının 'akâid metinleri arasında yerini alan Osmanlıca bir eser olarak görülmüştür.

In this study, Kasabbaşızāde İbrāhim Efendi (d. 1236/1820), a person who grew up in the 18th and reforms century of the Ottoman Empire, and his work Risāla-i I'tikādiyye / Risāla fî I'tikād-i Ahl al-Sunnah va'l-Cemāa were analyzed and evaluated. Kasabbaşızāde's name began to be mentioned during the reign of Abdulhamid I (d. 1204/1789) when he took office in the Ministry of Speed in 1201/1787 (1187-1203/1774-1789). Kasabbaşızāde lived until the middle of the reign of Mahmud II (d. 1255/1839) (1222-1254/1808-1839) and worked in various civil services and held important positions. In addition to fulfilling his state duties, he did not refrain from being an author. Kasabbaşızāde succeeded in writing treatises on topics ranging from theology and philosophy to geology and astronomy and produced many works. The work Risāla-i I'tikādiyye, which has the characteristics of a creed text in terms of theology, was examined and analyzed in this. Thus, in the first part of the study, information is given about the life and works of Kasabbaşızāde, the author of the aforementioned work. In the second part, the work Risāla-i I'tikādiyye, which includes Sunni belief and theology, is evaluated in terms of Ahl al-Sunnah theology and its place among the creedal texts is shown. In this regard, uluhiyyah, nubuwwah, sem'iyyah and al-Esmā va'l-Ahkām which is in the content of the work, were discussed along with their main headings and subheadings and evaluated based on the information in the classical works of Sunni theology. As a result, it has been observed that in this treatise, Kasabbaşızāde conveys the views of both sects of Ahl al-Sunnah, Maturidiyyah and Ashʽariyyah, together with their points of agreement and disagreement. However, it has been seen that he accepts both sects as representatives of Ahl al-Sunnah. In the issues on which these sects disagreed, he preferred the sect whose views he approved, depending on the subject. Thus, the work Risāla-i I'tikādiyye, which is the subject of this study, appeared as an Ottoman work that contains the theology of Maturidiyyah and Ashʽariyyah and takes its place among the creedal texts of Ahl al-Sunnah theology.