Ulusçuluk çağında Arap kökenli bir Osmanlı bürokratı: Şerif Nasır Bey

Abstract

Osmanlı Devleti ulusçuluk akımının etkili olduğu çağ olan XIX. yüzyılda hâkimiyeti altındaki topraklarda bütünlüğünü korumak istemiştir. Bu çerçevede gerek Balkan coğrafyasında gerekse egemenlik alanı içerisinde yer alan Arapların meskûn olduğu güney vilayetlerinde meydana gelebilecek ayrılıkçı faaliyetlerin önüne geçmeye çalışılmıştır. Arap coğrafyasında milliyetçilik hareketlerinin doğuşunda Avrupa'da eğitim alan Arap aydınlarının etkisi yadsınamaz. Osmanlı Devleti ilk aşamada, bu fikirleri ciddi bir tehdit olarak görmemiş ancak Arap vilayetlerinde kurulan "Genç Arap Cemiyeti, Kahtaniyye Cemiyeti" gibi gizli örgütler ve İngiliz istihbarî faaliyetlerini yürütmek amacıyla açılan Arap Büro'nun çalışmaları sonucunda milliyetçiliğin hızla yayılması üzerine Osmanlı Devleti, güney vilayetlerinde yaşayan halkın sadakatini artırmak amacıyla birtakım politikalar uygulamıştır. Arap kabilelerinin ileri gelenleri ile yapılan görüşmeler, bu kabilelere verilen hediyeler, para yardımları ve yine Arap toplumunun öne çıkan kabilelerinden bazı bireylerin Osmanlı bürokrasisinde hizmete alınması belirtilen politikaların ve tedbirlerin yansımalarıdır. Bu gelişmelerin yaşandığı dönemde Arabistan'ın en nüfuzlu ailelerinden biri olan Şerif Ailesi'nin önemli bir üyesi olarak Şerif Nasır Bey, Meclis-i Ayan azası olmuş ve görevde kaldığı süre içerisinde Arabistan coğrafyası ve Arap toplumu ile ilgili kendisine çok önemli vazifeler verilmiştir. Şerif Nasır Bey, üstlendiği görevler ile Arap tebaa ile Osmanlı Devleti arasında bir köprü vazifesi görmüştür. Bu tez, Avrupalı devletlerin de teşvikleriyle Osmanlı kimliğinden uzaklaşmaya ve Osmanlı Devleti ile olan bağlarını zayıflatmaya başlayan Arapların, uluslaşma eğilimlerini ve bu çerçevede gerçekleşen çetrefilli ilişkileri konu almıştır. İhanet ile sadakat duygularının çatıştığı, ümmetçilik ile ulusçuluk politikalarının karşı karşıya geldiği Arap topraklarında, Osmanlı bürokratlarının bölgeyi elde tutmak adına ne tür çabalar sarf ettiği, buna karşın Şerif Ailesi'nin ve bazı ileri gelen Arap kabilelerinin bu gayretlere ne tür tepkiler verdikleri Şerif Nasır Bey'in siyasal kimliği ve yaşamı üzerinde örneklenerek incelenmiştir.

Ottoman Empire XIX. century, he wanted to preserve the integrity of the lands under his rule. In this context, it has been tried to prevent separatist activities that may ocur both in the Balkan geography and in the southern provinces where the Arabs are located. The influence of Arab intellectuals who grew up in Europe in the birth of nationalist movements in Arab geography is undeniable. At the first stage, the Ottoman Stade did not see these ideas as a serious threat However, as a result of the rapid spread of nationalism as a result of work of secret organizations such as the Young Arab Society and the Kahtaniyye Society established in the Arab provinces and the Arab Bureau oponed to carry out British intelligence activites, the ottoman Empire implemented a number of policies in order to increase the lovalty of the people living in the southern provinces. the meetings with the norables of the Arab tribes, the gifts given to these tribes, financial aid and the appointment of some prominent tribes of the Arab society to the Ottoman bureaucracy are the reflections of the determined policies and measures. Şerif Nasır Bey, an important member of the Şerif Family, one of the most influential families in Arabia during the period of these developments, became a member of the Assembly and during his tenure he was given very important tasks related to Arab geography and Arab society. Şerif Nasır Bey, served as bridge between the Arab subiects and the Ottoman Empire with the duties he assumed. This thesis deals with the nationalization tendencies of the Arabs, who started to move away from the ottoman identity and weaken their ties the Ottoman Empire, with the encouragement of the European states, and the complicated relations that took place within this framework. What kind of efforts the Ottoman bureaucrats made to keep the region in the Arab lands, where the feelings of betrayal and loyality clashed, where the ummah and nationalism policies clashes, and how the Sherif Family and some prominent Arab tribes reacted to these efforts. His political identity and life were examined by taking an example.