Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Bu çalışmada, Aliya İzzetbegoviç’in (öl. 2003) ahlâk anlayışı değerlendirilmektedir. Aliya, hayatı anlamlandırmanın temel ölçütü olarak gördüğü ahlâkı, daha çok temelleri bağlamında tartışmaktadır. O, ahlâkın temelinde din olduğunu savunmakta ve ahlâkın din haricinde akıl, evrim ve fayda gibi herhangi bir şey ile temellendirilemeyeceğini iddia etmektedir. Erdemlerin rasyonel bir izahının yapılamayacağını, merhamet gibi hususlarla öne çıkan ahlâkın evrimci bir temelinin olamayacağını söyleyen Aliya, faydacılığın ise menfaat ve bencillikten kurtulamayacağını iddia eder. Yani Aliya, din olmadan gerçek ahlâkın ortaya çıkamayacağını savunmaktadır. Aliya’nın dindışı gördüğü temellendirmelere dair eleştirisini ve ahlâkın sadece din ile temellendirilebileceği iddiasını tartışmak çalışmamızın ana hedefidir. Söz konusu tartışmayı Aliya’nın karşı çıktığı görüşleri savunanların argümanları ile Aliya’nın argümanlarını karşılaştırarak yapmaya çalışacağız. Dindışı ahlâk teorileri eleştiriye açık olmakla birlikte ahlâkın, akıl, evrim ve fayda gibi şeylerle temellendirilmesinin tümüyle başarısız ya da anlamsız olduğunu kanıtlamak pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca çok farklı inanç, düşünce ve kültürün hüküm sürdüğü bir dünyada insanların bir kısmının dinden bağımsız olarak ahlâklı olmayı isteyebileceği görmezden gelinemez.