Ebû İshâk el-Cûzcânî’nin Kûfe Ehline Yönelik Cerhlerinin Mezhep Taassubu Bağlamında Değerlendirilmesi

Abstract

Cerh-ta’dil faaliyetlerinde beşerî zaafların yanısıra mezheb taassubundan kaynaklanan olumsuzluklar, ricâl tenkidinin geçerliliği ve güvenilirliğini ilk dönemlerden itibaren tartışmaya açmıştır. Bu noktada ricâl tenkidinin olgunlaşıp cerh ve tadil faaliyetlerinin sistematik bir yapı kazandığı, özellikle duafâ literatürünün oluştuğu hicrî III. asrın araştırılması, alandaki tartışmalara katkı sağlamak adına önem arz etmektedir. Bu makale, hicrî III. asırda bid’at ehline yönelik aşırı tenkitleriyle dikkat çeken cerh-ta’dil âlimlerinden Ebû İshâk el-Cûzcânî’nin (öl. 259/873) , “Ahvâlu’r-ricâl” adlı eserinden hareketle, bid’at ehlinin rivayeti karşısındaki tutumu etrafında Şiî eğilimli Kûfeli râvilere yönelik cerhlerinin mezhep taassubu açısından değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Cûzcânî, eserinde geniş bir yer tutan ve teşeyyü ile itham edilen Kûfeli râvilere yönelik tenkitlerinde mezhebî taassubla hareket ettiği ve müteşeddit olduğu şeklinde eleştirilmiştir. Özellikle hakkındaki Nâsibîlik ithamı, Kûfeli râvilere karşı taassup beslediği iddiasına neden olmuştur. Ancak, Cûzcânî’nin sadece müteşeyyî râvilere yönelik değil, diğer bid’at fırkalara mensup râvilere karşı da aşırı tenkitlerinin olması, cerhlerinin taassubtan ziyade hadis uydurma hareketindeki rolleri nedeniyle bid’at ehline ve onların rivayetlerine karşı olumsuz tavrından kaynaklandığı anlaşılmıştır.