OSMANLI TAŞRASINDA BİR BÜYÜK PAZAR ORGANİZASYONU: ZİLE PANAYIRI

Abstract

Tarihi kökenleri İlk Çağ’a kadar uzanan panayırları, içerdikleri etkinliklere göre ticarî, dinî veya sosyal panayırlar; çevreyle etkileşimlerine göre de bölgesel ya da uluslararası panayırlar olarak sınıflandırmak mümkündür. Osmanlılar zamanında imparatorluğun Balkan ve Anadolu topraklarında bu nitelikleri örnekleyen çok sayıda panayır kurulmuştur. Panayırlar 19. yüzyılın gelişen ulaşım, üretim ve pazar imkânları içerisinde özelde gelişme eğilimindeki kentlerin, genelde ise ülke ekonomisinin önemli bir faaliyeti olarak Osmanlı iktisadi hayatında kabul görmüştür. Panayırlar üzerine yapılan araştırmalar, panayırların süreleri ile ekonomik büyüklükleri arasında bir paralellik olduğunu ortaya koymaktadır. Diğer taraftan panayır incelemeleri Osmanlı toplumunun sosyo-ekonomik yapısının daha iyi anlaşılmasına vesile olabilecek bazı alt başlıkları içermektedir. Panayır bürokrasisi, vergileri, memurları, ticareti, güvenlik tedbirleri, tüccarların nitelikleri, eğlence ve kültürel faaliyetleri üzerinde durulması gereken bu başlıkların bazılarıdır. Bu çalışmada yalnızca Osmanlılar döneminin değil Anadolu tarihinin en köklü panayırlarından biri olan Zile Panayırı ele alınmıştır. Yapraklı (Çankırı) Panayırı ile birlikte Anadolu’nun en eski panayırlarından biri olduğu bilinen Zile Panayırının, resmi olarak 15 gün ve bazı özel durumlarda bir aya kadar uzayan süresiyle ve ticari kapasitesiyle Anadolu’da kurulan beş büyük Osmanlı panayırından biri olduğu anlaşılmaktadır. Daha önce halkbilimsel açıdan incelenen Zile Panayırı bu çalışmada Osmanlı dönemine ait çeşitli arşiv belgeleri üzerinden ve tarihi bir perspektif ile ele alınmıştır.