Caynizm’de Manastır Hayatının Tartışmalı Öznesi Kadın ve Kurtuluş/Mokşa

Abstract

Caynizm, ataerkil yapının egemen olduğu bir coğrafyada ortaya çıkmakla beraber ahimsa prensibi gereği canlı kategorisindeki bütün varlıklara zihinsel, sözel ve eylemsel olarak eşit bir şekilde muamele etmeyi telkin eden dini bir gelenektir. Ancak kadının mokşaya erişimi noktasında Caynistlerin buna tam anlamıyla riayet ettiklerini söylemek pek mümkün görünmemektedir. Zira iki ana Caynist mezhebinden biri olan Digambaralar (Çıplaklar) kadının kendi bedeniyle kurtuluşunu imkânsız görmektedir. Kurtuluş fenomeni bütün dini geleneklerin temel öğretilerinden birini oluşturur. Ancak bu olgu bazen dine inananların tamamını kapsayabileceği gibi bazen belli bir kesimine hatta belli bir cinsiyete de hasredilebilmektedir. Nitekim Caynizm’de de kurtuluşun cinsiyet bakımından kısmen erkeklere tahsis edildiğini görmek mümkündür. Öyle ki Mahavira döneminde kurtuluş anlayışı konusunda cinsiyet ayrımı söz konusu değilken ilerleyen dönemlerde özellikle Digambaralar tarafından sonraki yaşamlarında erkek olarak doğmadıkları müddetçe kadının kendi bedeninde kurtuluşunun mümkün olmadığı tezi ileri sürülmüştür. Svetambaralar (Beyaz Elbise Giyinenler) ise her iki cinsiyet için kurtuluşu mümkün görmekle beraber derece bakımından kadınların erkeklerden daha aşağı olduklarını öne sürmüşlerdir. Caynizm’de kişinin mokşaya erişmesi, tirthankaralar gibi manastırda sıkı bir riyazet hayatı yaşamasına bağlıdır. Ancak bu durum, bütün Caynistleri kapsamamaktadır. Zira Caynist toplumsal yapısı manastır hayatı yaşayan keşiş ve keşişeler ile laik yaşam süren kadın ve erkeklerden oluşur. Bu durum ise kurtuluşun sadece manastır hayatı yaşayan keşiş ve keşişeler için geçerli olduğu anlamına gelir. Ancak bu noktada Svetambaralar kurtuluşu hem keşişler hem de keşişeler için mümkün görürken, Digambaralar onu sadece keşişlerle sınırlandırırlar. Kadının mokşaya erişip erişmemesi konusunda hem Digambaralar hem de Svetambaralar bazı gerekçeler ileri sürmektedirler. Nitekim Digambaralar temel inanç esasları olan üç mücevheri/triratna kurtuluş için gerekli görürler; ancak bunun yeterli olmadığını vurgularlar. Bunun yanı sıra bütün tirthankaraların cinsiyet olarak erkek oluşunu ve çıplak bir şekilde mokşaya erişmesini gerekçe gösterirler. Ancak keşişelerin bazı sebeplerden dolayı çıplak bir şekilde yaşamaları mümkün görünmemektedir. Kıyafet giydikleri takdirde ise aparigraha ilkesi gereği bir nesneye bağımlı kalacaklardır. Ayrıca özel halleri nedeniyle keşişelerin kaygıdan uzak bir meditasyon icra etmeleri pek mümkün değildir. Son olarak Digambaralar kadınların yedinci cehenneme düşmemelerini, en yüksek cennetsel mekâna erişememelerine gerekçe gösterirler. Keşişelerin ruhsal açıdan kurtuluşunu mümkün gören Svetambaralar ise ilk tirthankara Rişabha’nın annesi Marudevi’nin kurtuluşa eren ilk kadın olmasını, on dokuzuncu tirthankara Malli’nin kadın oluşunu, Mahavira’nın evlilik yapmasını ve bir kız çocuğu babası olmasını gerekçe gösterirler. Bunun yanı sıra Mahavira’nın çıplak bir şekilde nirvanaya erişmesini tarihsel olarak yorumlarlar. Bu anlamda Svetambaralar basit elbiseler giymenin kişide sahiplenme duygusu oluşturmadığı müddetçe kurtuluş için engel oluşturmadığını dile getirirler. Yine kadınların kusurlu bir tabiata sahip olmalarını küçük kusur olarak yorumlamakla beraber bu durumu onların mokşaya erişmelerine engel görmezler. Ayrıca kadınların yedinci cehenneme düşmemeleri ile mokşaya erişememeleri arasında nedensel bir ilişki olmadığı açıklamasında bulunurlar ve kadınların üç mücevhere iman edip gereklerini yerine getirmelerini kurtuluşları için yeterli görürler. Bu makale, Hint toplumunda kadın algısına genel hatlarıyla yer verdikten sonra, Caynizm’de manastır hayatının tartışmalı öznesi olan kadın ve kurtuluş meselesini iki ana Caynist mezhebi olan Digambaralar ve Svetambaralar perspektifinden incelemektedir. Makale, kadının kurtuluşu noktasında her iki mezhebin gerekçelerini tespit etmesi ve ahimsa prensibinin her iki grup tarafından ihlal edildiğini göstermesi açısından önemlidir. Bu makalenin amacı, Caynizm’de kadının kurtuluşu meselesinin Digambaralar ve Svetambaralar tarafından nasıl yorumlandığını objektif bir şekilde ortaya koymaktır.