Mahalle ve Camii: Osmanlı İmparatorluğu’nda Mahalle Tipleri Hakkında Trabzon Üzerinden Bir Değerlendirme

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nun geleneksel döneminde Müslüman mahallesinin konu edinildiği bu makalede, öncelikle mahalle ve gelenek ilişkisi irdelenmiştir. Bunun için “temeddün” kavramı belirlenmiş ve bu kavram ekseninde Osmanlıların “medeniyet perspektifi” ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Buradan hareketle mahalle ve cami arasındaki ilişki anlamlandırılmak istenmiştir. Sonra, mahalle ve cami arasındaki ilişkinin sorunlu olduğuna dair son zamanlarda ortaya çıkan görüşlerden hareketle şer‘iye sicillerinin bu konuyu açıklığa kavuşturmadaki kaynak değeri tartışılmıştır. Bu bağlamda geleneksel mekân algısının insan odaklı yapısı uyarınca imam ve mahalle ilişkisi üzerinden imam-mahalle-cami arasındaki bağlantı noktaları yakalanmaya çalışılmıştır. Mahallenin fıkhî bir birim olduğunun iddia edildiği bu makalede, son olarak, cami eksen kabul edilerek mahalle tipleri belirlenmiştir. Camii olan ve olmayan mahalleler şeklinde beliren tiplerin, Osmanlı mahallesi çalışmalarını anakronik tespitlerden kurtaracağı düşünülmüştür.

In this article, investigating the Muslim Ottoman neighborhood during the traditional period of the Ottoman Empire, the relationship between neighborhood and tradition was first examined. To achieve this, the concept of “tamaddun” was determined in order to reveal the Ottomans’ perspective of civilization in this context. Our aim was to define the relationship between the neighborhood and the mosque. Then, considering the recently emerged remarks that the relationship between the neighborhood and the mosque had become troubled, the value of the Shari‘a court records as a source, in clarifying this issue, was discussed. In this context, the vertices between the imam, the neighborhood and the mosque were tried to be captured through the neighborhood-imam relationship, in accordance with the human- oriented structure of the traditional perception of space. In this article, the neighborhood was claimed to be a unit of fiqh(a juridical unit). Finally, the types of neighborhood were determined depending on the presence of a mosque. By creating neighborhood types with and without a mosque, anachronistic determinations will probably be prevented in the studies on Ottoman neighborhoods.