Kaçar Döneminde Konsolosluktan Sadrazamlığa: Mirza Hüseyin Han Müşirüddevle

Abstract

Mirza Hüseyin Han Müşirüddevle Sipahsalar, Kaçar idaresi sırasında konsolosluktan sadrazamlık makamına kadar yükselmiş, görevi sırasında İran’da afyon üretimini teşvik etmesi, rüşvete meyilli olması ve şaibeli büyük bir servete sahip olmasıyla anılan bir şahsiyet olarak tarihe geçmiştir. Bugün ise İran’da ismi bir okul ve camiye verilmesiyle hatırlanmaktadır. İran’ın Bombay Başkonsolosluğundan başlayarak sadrazam olana kadar görev yaptığı süre içerisindeki diplomatik ve idari tasarrufları, bazı tarihçilerin kendisini reformist olarak görmelerine sebep olmuştur. Bu kesim, Sipahsalar’ı Emir-i Kebir düşüncesinin bir takipçisi, ilerici düşünce sahibi, parçalanmış hükümet sistemini düzenleyen, idareyi kanunlarla yürüten, mali ve yargı reformları yapan bir kişi olarak görüp övmüşlerdir. Çalışmamızda Sipahsalar’ın siyasi ve idari hayatı ile ilgili yazılan kitap ve makaleleri tetkik ettikten sonra bizi kapsamlı bir yargıya götürüp götürmediğini ortaya koymaya çalıştık. Tarihi kaynakların bir kısmının hakkında övgüler sıraladığı, bir kısmının ise eleştirdiği Sipahsalar’ın hayatı, faaliyetleri ve devlet idaresindeki rolünü ortaya koymaya çalışırken tekdüze olmamaya çalıştık. Sipahsalar dönemini kaynaklara göre incelemeye ve tarihin perdesinin ardında kalmış bazı sırları ortaya koymaya gayret ettik.

Mirza Hüseyin Khan Müşirüddevle Sipahsalar rose from consulate to the position of grand vizier during the Qajar administration, and went down in history as a person known for encouraging opium production in Iran, being prone to bribery and having a questionable wealth. Today, he is remembered for giving his name to a school and mosque in Iran. His diplomatic and administrative actions, starting from the Bombay Consulate General of Iran until he became the grand vizier, caused some historians to see him as a reformist. This section praised the Sipahsalar as a follower of Emir-i Kebir thought, a progressive thinker, arranging the fragmented government system, conducting the administration by laws, and making financial and judicial reforms. In our study, after examining the books and articles written about the political and administrative life of Sipahsalar, we tried to reveal whether it led us to a comprehensive judgment. We tried not to be monotonous while trying to reveal the life, activities and role of the Sipahsalar in the state administration, which some of the historical sources praised and some criticized. We tried to analyze the Sipahsalar period according to the sources and to reveal some secrets that remained behind the curtain of history.