Zorunlu bir modernleşme örneği olarak Osmanlı tabiiyet kanunu

Abstract

18. yüzyıldan itibaren gayrimüslim Osmanlı tebaası, ecnebi devletlerin himayesine girmeye başlamıştı. Zamanla ecnebi himayesi önü alınamaz hale geldi. Yabancı pasaport elde edenler, Osmanlı tabiiyetinden çıktıklarını söylüyordu. Ecnebi devletleriyle tabiiyet tartışmalarına yol açan bu tür suiistimallerin çözümü için Osmanlı Devleti, çeşitli yollara başvurmuştu. Yabancı devletlerin uyarılması, Osmanlı reayasından, Avrupa tüccarı adıyla imtiyazları olan sınıfın oluşturulması, Tanzimat reformlarıyla tebaanın eşitliğinin sağlanmaya çalışılması bu girişimlerden bazılarıdır. Ancak bu girişimlerden istenilen sonuç alınamadı. Tabiiyet sorunu, dış göçler, kaybedilen topraklar ve Osmanlı topraklarında yeni devletlerin kurulmasıyla daha da yoğunlaştı. Bu süreçte tabiiyet kanununun eksikliği görüldü. Osmanlı Devleti, 1869 yılında yürürlüğe giren Tabiiyet Kanunu’yla, tabiiyet sorunlarının çözümünde yeni politikasını belirledi. Böylece Osmanlı uyruğunun modernleşme yolunda ve uluslararası sahada tanımı yapılmış oldu. İslam Dünyası’nın ilk seküler vatandaşlık kanunu olan Osmanlı Tabiiyet Kanunu’nun hazırlanmasına yol açan süreç, kanuna tepkiler ve kanunun uygulanışına dair gözlemler çalışmamızın içeriğini oluşturmaktadır.

Beginning from 18th century, nonmuslim Ottoman subjects began to go under protection of foreign states. In time, these protections increased inexorably. People who could get foreign passports claimed that they were not Ottoman citizens anymore. Ottoman State tried different methods in order to solve these kinds of abuses which caused subjection arguments with foreign states. Some of these attempts were to warn the foreign states, to create a privileged class called Avrupa Tüccaris among Ottoman reaya and to try to make all the Ottomon citizens equal to each other through the Tanzimat reforms. The common point of these formulas was to eliminate the attraction of getting foreign protection. But these attempts couldn’t be successful. Nationality problems increased rapidly after the emigrations, territorial loss, and foundation of new states on the Ottoman land. In this period lack of a nationality law was felt. In order to solve the subjection problems, Ottoman State set out a new policy by introducing a nationality law in 1869. Thereby the definition of ‘Ottoman nationality’ was made in the modernization process and on the international stage. Our study contains the process which leads to legislation of Ottoman Nationality Law, the first secular nationality law in the Islamic world, reactions to the law and observations on applications of the law.